ESPERANTO KAJ MONDCIVITANECO

Ronald J. Glossop por la 39-a ILEI-konferenco, Parma, Italio, 28 Jul 2006

(Ĉi tiu teksto ankaŭ aperis en INTERNACIA PEDAGOGIA REVUO, 06/4, pp. 7-10.)

 

Homoj en Usono ofte demandas al mi, “Kial vi estas Esperantisto? Vi jam scipovas la anglan, la veran internacian lingvon. Vi povas vojaĝi preskaŭ ien ajn en la tuta mondo kaj ne bezonos alian lingvon.” Eĉ homoj el aliaj landoj diras al mi la saman: “Kial denaska parolanto de la angla lingvo volus lerni Esperanton?”

Efektive, estas du respondoj. La unua estas la morala kialo. Jes, sendube mi estas tre bonŝanca ke mia denaska lingvo estas lingvo, kiun mi povas uzi en multaj diversaj landoj kaj en multaj partoj de la mondo. Sed tio estas nur hazarda afero. Mi ne elektis tiun situacion, kaj aliuloj ne elektis esti en malsama situacio. Mi ne rajtas postuli, ke aliuloj devas uzi mian nacian lingvon dum mi ne devas uzi iliajn naciajn lingvojn. Tio ne estus justa. Samtempe mi ne povas lerni eĉ malmultaj aliajn lingvojn el la granda kvanto de naciaj kaj etnaj lingvoj kiuj estas uzataj en la mondo. La racia solvo de tia lingva problemo estas, ke ĉiuj en la mondo devus lerni la saman naci-neŭtralan duan lingvon. Kiam mi unue pensis pri tiu ebleco, mi estis Usonano kiu neniam aŭdis pri la lingvo Esperanto.

Sed feliĉe en la jaro 1978 viro nomita John Sabin informis min, ke ekzistas en la mondo logika, planita lingvo, kiun multaj homoj jam uzas kaj kiun oni povas lerni multe pli rapide ol aliajn lingvojn. Krome tre grava afero estas la spirito kaj celoj de tiuj, kiuj uzas tiun lingvon. Ĝiaj uzantoj deziras aboli militojn, elimini maljustecon, protekti homajn rajtojn, kaj redukti la kvanton da mizero en la mondo. Tial Esperanto provizis bonan solvon al mia morala problemo rilate al la uzo de lingvoj en mondo kie ne ĉiuj uzis mian nacian lingvon. Mi nur bezonis lerni Esperanton kaj uzi ĝin kiam mi volas komuniki kun aliuloj kiuj uzis malsamajn naciajn lingvojn. Do mi Esperantiĝis.

La dua kialo ke mi estas Esperantisto kaj la ĉefa temo de ĉi tiu parolado estas ke mi volas esti vera mondcivitano. Mi nun opinias ke vera mondcivitano devas esti Esperantisto. Sed mi devas klarigi tiun deklaron. La afero ne estas simpla.

Ĉu persono kiu volas esti mondcivitano ne povas fari tion per la uzo de la angla lingvo? Mi devas konfesi ke por la 94 elcentoj de la homoj en la mondo kies denaska lingvo ne estas la angla, lerni la anglan sendube estas bona maniero por iĝi konektitaj kun la granda parto de la mondo kiu uzas la anglan lingvon. Sed rimarku, mi ne diris ke la lernado de la angla provizas paŝon al mondcivitaneco. Tiuj kiuj lernas la anglan lingvon povas partopreni en la granda parto de la mondo kiu uzas la anglan, sed la situacio ne estas la sama kiel esti civitano en komunumo. Kelkfoje oni malzorge parolas pri “la angla-lingva komunumo,” sed tiu esprimo ne aludas al vera komunumo. Tiukaze ne ekzistas sento de komunumo; ne ekzistas komuna celo aŭ sento de solidareco. Ekzistas homoj kiuj uzas la saman lingvon, sed tio estas nur praktika afero. Tia grupo de homoj ne formas mondan komunumon.

Ekzistas ankaŭ alia kialo ke la uzantoj de la angla lingvo ne povas formi mondan komunumon. La fakto estas ke la angla lingvo estas nacia lingvo, kiun oni tamen nun povas uzi en multaj landoj de la mondo. Pro tio ĝi iĝis inter-nacian aŭ inter-landan lingvon. Por mi tio estas tre malsama afero ol esti tuttera aŭ tergloba lingvo. Kiam mi uzas la anglan lingvon, mi uzas mian nacian lingvon kaj ne povas senti ke per ĝi mi partoprenas en pli vastan efektivan tutteran komunumon.

Mi klarigu tion pli detale, ĉar ĉi tio estas grava sed malsimpla punkto. Oni devas konstati ke la situacio en nia nuntempa mondo ne plu estas la sama kiel la inter-nacia mondo kiu ekzistas en la 18-a, 19-a, kaj 20-a jarcentoj. Nun, en la 21-a jarcento, ni havas tergloban mondon. En tiu antaŭa inter-nacia mondo ekzistis multaj landoj ĉiu el kiuj havas siajn propran landan registaron, flagon, armeon, policon, lingvon, monon, himnon, kaj tiel plu. Se oni havus mapon aŭ globon kiu reprezentas tian mondon, la diversaj landoj estus en diversaj koloroj kun nigraj linioj laŭ la landlimoj. En tia mondo, iu ajn kunlaboro en la mondo ĉiam okazis inter reprezentantoj de la landaj registaroj en inter-naciaj organizaĵoj kiel al Ligo de Nacioj aŭ Unuiĝintaj Nacioj. Tiuj kiuj uzas malsamajn naciajn lingvojn devis dungi interpretistojn kaj tradukistojn por komunuki unu kun la alia en internaciaj organizaĵoj. La mondo estis vidata kiel kolekto de relative sendependencaj landoj, kaj ĉiu homo devis esti civitano de iu lando. La individuoj mem kiel individuoj ne rajtis partopreni en tiaj inter-naciaj aferoj.

Kiam nia kara D-ro Zamenhof evoluigis novan lingvon por tia mondo, li ĝuste nomis ĝin “la Internacia Lingvo.” Tiam la mondo ja estis inter-nacia mondo, do oni kompreneble parolis pri inter-nacia lingvo. Sed efektive, tiun novan lingvon aliuloj nomis per la nomo “Esperanto,” kaj ĉiuj, eĉ Zamenhof mem en liaj paroladoj, konstatis ke ĝi estas lingvo per kiu ordinaraj individuoj povus komuniki rekte kun aliaj individuoj en la resto de la mondo. La nigraj landlimoj kaj apartaj landaj registaroj ne plu estis tiel gravaj. Por Esperantistoj, pro la komuna lingvo, la landlimoj disfalis. Ili ne plu estas civitanoj ĉefe de nur unu lando sed ili iĝas civitanoj de la planedo. Nova sento de solidareco kun ĉiuj homoj evoluis. La homaro ne plu havis nur “inter-nacian” aŭ “inter-landan” lingvon sed tute novan specon de lingvo, “tutteran lingvon” bazita de tuthomara spirito. Sekve tiu lingvo kaj tiu spirito iĝis bazo de tute nova speco de komunumo, tuttera komunumo. Tiuj kiuj apartenis al tiu komunumo kaj sentis lojalecon al ĝi povas esti mondcivitanoj malgraŭ ke tutmonda registaro ĝis nun ne ekzistas.

Plue en la sesdekaj jaroj de la dudeka jarcento ni ekvidis fotojn de la Tero el spaco. Ĉiuj povas vidi ke la landlimoj estas artefaritaj kaj ke ni ĉiuj estas Teranoj, ne nur loĝantoj en diversaj apartaj landoj. Ni povas scii kaj senti ke ni vere estas mondcivitanoj.

Mi volis iĝi parto de tiu nova tuttera komunumo, kaj mi vidis ke Esperanto estas la plej bona ilo por efektivigi tion. Mi vere konstatis ke “Esperanto ne estas nur lingvo.” Iĝi Esperantisto estas la maniero en kiu oni povas iĝi parto de tuta nova speco de monda komunumo. Komence mi ne konstatis tion. Mi konstatis tion nur post kiam mi partoprenis en la Esperanto-movado kaj ekkonis individuajn Esperantistojn el multaj aliaj landoj. Mi sentas ke mi estas parto de vera tuttera komunumo bazita ne nur sur komuna lingvo sed ankaŭ sur komunaj celoj kaj sento de solidareco. Oni povas diri ke mi eklernis Esperanton ĉar mi volis juste komuniki kun aliuloj kiuj ne uzis la saman nacian lingvon, sed poste mi restis Esperantisto ĉar mi volas daŭre loĝi en la tertera Esperanto-komunumo. Pro Esperanto kaj per Esperanto mi povas esti kaj resti vera mondcivitano.

Legu supran artikolon en: Infanoj Ĉirkaŭ la Mondo (IĈLM)

Ĉu vi estas mond-civitano?

Dialogo de Ronald J. Glossop
eldonita en JUNA AMIKO,
1994/3, paĝoj 25-26

Azo: Saluton.
Zabo: Saluton. Kie vi loĝas?

Azo: Mi loĝas en domo.

Zabo: Ĉu vere? Sed mi volus scii kie estas la domo en kiu vi loĝas?

Azo: Mia domo estas en Nov-Jorko.

Zabo: Bone, sed mi ne tute komprenas. Ĉu vi volas diri, ke vi loĝas en la urbo Nov-Jorko aŭ en la ŝtato Nov-Jorko?

Azo: Mi loĝas en urbo kiu estas tre apud la urbo Nov-Jorko, sed ne en tiu urbo. Tamen ĝi estas en la ŝtato Nov-Jorko. Sekve, mi estas civitano de la ŝtato Nov-Jorko sed ne de la urbo Nov-Jorko.

Zabo: Ĉu vi ne estas civitano de Usono?

Azo: Kompreneble. Mi estas civitano de mia urbo. Mi estas civitano de la ŝtato Nov-Jorko. Kaj mi estas civitano ankaŭ de Usono.

Zabo: Ĉu vi ne ankaŭ loĝas sur la planedo Tero?

Azo: Kompreneble. Mi certe ne estas aliplanedano.

Zabo: Do, ĉu vi ne estas civitano de la tergloba komunumo?

Azo: Pri tio mi ne certas. Mia urbo havas registaron, kaj rilate al tiu urba registaro mi havas rajtojn kaj devojn. Mia ŝtato havas registaron, kaj rilate al tiu ŝtata registaro mi havas rajtojn kaj devojn. Mia lando havas registaron, kaj rilate al tiu landa registaro mi havas rajtojn kaj devojn. Sed ne ekzistas registaro por la planedo, do mi ne certas ĉu mi povas esti civitano de la tergloba komunumo.

Zabo: Ĉu Unuiĝintaj Nacioj (aŭ Unuiĝinta Naciaro) ne estas registaro de la tuta mondo?

Azo: Ne. Unuiĝinta Naciaro ne estas vera registaro. Ĝi ne rajtas krei leĝojn. Ĝi ne havas policon. Ĝi efektive estas asocio por la land-registaroj. Ĝi estas internacia organizaĵo, ne tutmonda registaro. Mi persone ne estas membro de Unuiĝinta Naciaro, sed mia land-registaro estas membro. Do ŝajne mia land-registaro havas rajtojn kaj devojn en la tutmonda komunumo, sed ne mi kiel individua homo.

Zabo: Kia stranga afero! Vi estas civitano de la urbo kie vi loĝas. Vi estas civitano de la ŝtato kie vi loĝas. Vi estas civitano de la lando kie vi loĝas. Sed vi ne estas civitano de la planedo kie vi loĝas.

Azo: Jes, tio ŝajnas esti la situacio, ĉar ne ekzistas tutmonda registaro. Sed tamen mi loĝas en la tutmonda komunumo. Eble ne estas monda registaro rilate al kiu mi havas rajtojn kaj devojn. Sed tamen mi povas pensi ke mi estas mond-civitano. Mi havas rajtojn kiel homo eĉ se ĝis nun ne estas monda registaro por garantii tiujn rajtojn. Pli grave, mi havas devojn rilate al la tutmonda komunumo, eĉ se neniu registaro ekzistas por puni min se mi ne faras tion, kion mi devus fari. Laŭ mi, unu devo, kiun mi havas, estas lerni la lingvon Esperanto. La tutmonda komunumo bezonas almenaŭ unu lingvon, kiun ĉiuj en la komunumo povas uzi por komuniki kun la aliaj anoj de la komunumo. Mi ne rajtas supozi ke ĉiuj aliaj personoj uzos mian nacian lingvon, kaj estas tiom da lingvoj en la mondo ke mi neniam povus lerni ĉiujn el ili. Estas dek du lingvoj, kiuj havas pli ol cent miliono da parolantoj. Mi ne povus lerni eĉ duonon el ili! Kiel mond-civitano unu el miaj plej gravaj devoj estas lerni la lingvon de mia monda komunumo. Certe, estas ankaŭ aliaj devoj por mond-civitanoj, sed neniu el ili estas pli grava ol lerni la tutmondan lingvon Esperanto.

Vi povas legi supran artikolon en:   Infanoj Ĉirkaŭ la Mondo (IĈLM)

EŬROPO

Ĉu Esperanto havas kulturon?

LA KULTURO DE ESPERANTO

Ronald J. Glossop, ILEI-konferenco, Kaunas, Litovio,
4 Augusto 2005 (reviziita kaj iom pligrandigita por
INTERNACIA PEDAGOGIA REVUO, kie ĝi aperis
en numero 05/4 [jarkolekto 35], paĝoj 3-6)

Ĉu Esperanto havas kulturon? Se jes, kio estas ĝia karaktero? Kiuj estas ĝiaj eroj?

Kelkaj homoj, aparte tiuj kiuj kontraŭas Esperanton, insistas ke Esperanto ne havas kulturon. Tial ĝi ne estas vera lingvo kiel la naciaj lingvoj. Ŝajne tiuj homoj ne povas kompreni ke oni povas havi kulturon kiu ne estas nacia kulturo. Ili pravas ke Esperanto ne havas nacian kulturon, sed tio ne signifas ke Esperanto ne havas ian kulturon. Esperanto ja havas kulturon, sed ĝi estas internacia aŭ tutmonda kulturo.

Oni devas konstati ke ĉe Esperanto la rilato inter la lingvo kaj la komunumo estas inversa al la kutima situacio. Kutime la membroj de komunumo loĝas kune en unu loko, kaj la uzo de ĝia lingvo estas unue nur buŝa. La skribita lingvo ekekzistas nur multe pli malfrue aŭ en kelkaj kazoj neniam. Male Esperanto unue estas skribita lingvo, kaj oni uzas ĝin en diversaj lokoj kiuj eble ne estas tre proksimaj unu al la alia. Ĉe Esperanto la skribata lingvo naskas la buŝan lingvon! Iom post iom tiuj kiuj uzas Esperanton formas ne-en-unu-lokan komunumon kaj komencas konstrui ankaŭ novan specon de nenacia kulturo.

En kio konsistas la karaktero de la kulturo de Esperanto? Kiel jam dirite, ĝi ne estas nacia kulturo, sed Esperanto havas internacian aŭ tutmondan kulturon. Sekve ĝi devos antaŭenigi internacian kompreniĝon kaj toleron al malsamaj vivmanieroj. Esperantistoj devas respekti la kutimojn kaj lingvojn de ĉiuj grupoj tra la tuta mondo.

La diversaj naciaj kulturoj devos esti konservataj ankaŭ en tempo, kiam nova tuttera, vastanima kulturo estos konstruata kun novaj, specialaj terglobaj sentoj, kaj samtempe sen limigo de aliroj kaj perceptadmanieroj.

Malsimile al la situacio ĉe multaj naciaj kulturoj, la adeptoj de Esperanto havas nek malsaman specon de kostumoj, per kiuj vestus sin nur Esperantistoj, kiujn nur Esperantistoj surhavus, nek unikan specon de nutraĵoj, kiuj estas konataj kiel nutraĵoj tipaj de esperantistoj. Male, ĉe Esperanto grava parto de la kulturo efektive estas la ekzisto de multaj diversaj specoj de vestoj kaj multaj diversaj specoj de nutraĵoj el la diversaj mondopartoj.

Alia malsama aspekto de la kulturo de Esperanto estas la tendenco rigardi al la estonteco pli ol la pasinteco. Kompreneble, ĉiu kulturo devas atenti sian historion, sed ĉe la Esperanto-komunumo, male al la kutima situacio por naciaj komunumoj, la esperoj por la estonteco estas multe pli gravaj ol la memoroj de pasintaj eventoj.

Nia respektita Zamenhof, la fondinto de Esperanto, ja nomis sin Doktoro Esperanto, kaj ankaŭ liaj sekvantoj estas esperantoj.

Ankoraŭ alia aspekto de la kulturo de Esperanto estas la preteco uzi novajn teknikojn por vojaĝi kaj komuniki. Ĉar la koncerna komunumo ne plu estas en unu loko sed ekzistas tra la tuta planedo, membroj de tia komunumo devas uzi la plej modernajn manierojn veturi kaj sendi informon unuj al la aliaj.

Ĉar la Esperanto-komunumo estas internacia kaj tuttera, ĝiaj membroj ankaŭ volas kunlabori kun internaciaj kulturaj organizaĵoj kiel UNESKO kaj kun diversaj internaciaj ne-registaraj organizaĵoj, inkluzive internaciajn religiajn organizaĵojn. Kompreneble ankaŭ naciaj kaj landaj komunumoj ofte volus fari tion, sed ne ĉiam. Ĉe la Esperanto-komunumo tia kunlaboro estas ĉefa celo, ne nur sekundara au hazarda afero.

Simile al la naciaj kulturoj, Esperanto havas sian literaturon. Ekzistas ne nur multaj tradukoj el gravaj verkoj de diversaj naciaj kulturoj sed ankaŭ originalaj verkoj de diversaj specoj. Kelkaj el la pli konataj aŭtoroj estas L. L. Zamenhof el Pollando (la iniciinto de la lingvo), Kálmán Kolacsay kaj Julio Baghy el Hungario, William Auld kaj Marjorie Boulton el Britio, Gaston Waringhein kaj Raymond Schwartz el Francio, Baldur Ragnarsson el Islando, Ueyama Masao el Japanio, kaj S. J. Zee el Ĉinio. (Pardonu min ke mi ne menciis multajn aliajn, sed oni devas ĉesi ie.)

Efektive, ĉar Esperanto dependas tiom de sia skribita formo, la kvanto de la skribita materialo en Esperanto ofte estas granda surprizo al ne-Esperantistoj. Feliĉe, ni havas niajn specialajn bibliotekojn, kiuj kolektas tiujn materialojn, kaj niajn vendistojn, kiuj estas pretaj vendi la novan literaturon. Oni povas konatiĝi kun la kulturo de Esperanto ne nur en libroj kaj amaso de magazinoj sed ankaŭ en kantoj kaj teatraĵoj kaj per la interreto, videobendoj, kompakt-diskoj, kaj elsendoj de radio- kaj televid-stacioj en multaj landoj kiel Pollando, Ĉinio, Aŭstrio, Italio, Brazilo, kaj Koreio.

Krom la diversaj haveblaj skribitaj materialoj, estas kelkaj aspektoj de la lingvo mem kiuj kontribuas al la kulturo de Esperanto. Ekzemple, la uzo de afiksoj permesas la kreon de novaj vortoj, eĉ pere de infanoj. La prefikso “mal” indikas la kontraŭon de la sekva radiko, kaj la vorto “trinkas” signifas ke oni prenas likvidon en la korpon. Tial oni povas uzi la tute novan vorton “maltrinki” anstataŭ uzi la pli kleran vorton “urini.” Efektive, tiu nova vorto nun estas pli ofte uzata, aparte de la infanoj.

Per la uzo de la afiksoj ĉiu ajn povas krei novajn vortojn, kiujn aliaj Esperantistoj tuj povas kompreni. Foje unu el miaj studentoj, dum ekzameno, ne povis memori la vorton “forte” rilate al la verbo “neĝis.” Li lerte kreis novan esprimon “neĝis maldolĉe.” Tio estas tuj komprenebla esprimo kaj iom eĉ poeta, ĉu ne? ĉu komencantoj povas simile krei novajn bonajn vortojn en aliaj lingvoj? Mi dubas pri tio. Alia ekzemplo de la uzo de la afiksoj, kiun oni ne ofte trovas en aliaj lingvoj, estas la ebleco krei vortojn el akronimoj kiel “ILEI-anoj” kaj “SAT-anoj.”

La kulturo de Esperanto enhavas specialajn simbolojn, ornamojn, kaj agadojn, kiel la verdan stelon, la verdan flagon kun la stelo, la Pasportan Servon, la himnon “La Espero,” la jarajn Universalajn Kongresojn, kaj krome multajn aliajn internaciajn kunvenojn tra la tuta mondo kie ĉiuj havas ŝancon uzi Esperanton. Alia parto de la kulturo de Esperanto estas la ekzisto de kelkaj vortoj, kies signifo estas tuta mistero al ne-Esperantistoj, verboj kiel “krokodilas” kaj “kabeis”, kiujn oni ne povas simple traduki en aliajn lingvojn. Miaopinie ĉi tiuj trajtoj kune kun la literaturo kaj aliaj intelektaj kaj artaj materialoj pruvas, ke Esperanto ja havas kulturon eĉ se tio ne estas nacia kulturo.

Iom post iom la Esperanto-komunumo ekevoluigas eĉ specialajn gestojn! Ekzemple nun ekekzistas gesto, kiun oni povas uzi por indiki “ĝis la revido!” Antaŭ kelkaj jaroj ĝi komenciĝis en San-Francisko je la fino de la Nord-Amerika Somera Kursaro. Kelkaj studentoj, kiuj venis al Usono el aliaj landoj, jam estis en la aŭtobuso por foriri al la flughaveno. Ekirironte ili metis la manojn super la kapon por formi ĉapelon similan al la ĉapelo super la litero “ĝ” en la esprimo “ĝis la revido.” Tiuj kiuj spektis ilin tra la fenestroj de aŭtobuso tuj kaptis la signifon de tiu gesto kaj faris la saman. Ŝajnas, ke tiel eble ekekzistis nova adiaŭa gesto tute unika al la kulturo de Esperanto.

En Septembro 1992 Claude Piron verkis ses-paĝan leteron en la angla lingvo, en kiu li respondis al la komento en la libro EUROPE FOR EVERYBODY (EŬROPO POR ĈIUJ) ke al Esperanto mankas kulturaj radikoj. Piron argumentas, ke kvankam al la lingvo certe mankis kulturo kiam Zamenhof unue iniciatis ĝin, tio ne plu estas la situacio. La nuntempa Esperanto, pro sia fleksebla karaktero, povis senprobleme sorbi influojn de diversaj naciaj kulturoj, eĉ de ne-Eŭropaj landoj kiel Japanio kaj Ĉinio. Piron komentas ke “se Esperanto ankoraŭ ekzistas, tio estas ĉefe pro siaj kulturaj radikoj. Homoj, kiuj restas en la komunumo de Esperanto, faras tion pro sentoj rilate al la kulturo, ne pro la racieco de la lingvo. Ili spertas interkulturan etoson, kiun oni ne povas trovi aliloke.”

Piron tiam mencias ke la kulturo de Esperanto eĉ evoluigis du originalajn specojn de poezia formo kiuj tute ne ekzistas en aliaj kulturoj. Unu unikan formon uzitan de Johán Valano (tio estas, Claude Piron) en la libro MALMALICE [eldonita de Literatura Foiro, Kuopio kaj Pisa, 1977] usona Profesoro Pierre Ullman [en angla-lingva artikolo “Schizoschematic Rhyme in Esperanto” en Papers on Language and Literature, 1980] nomas “schizoschematic rhyme” (“skizoaranĝa rimo”). En tiu formo la rimoj estas ne inter la lastaj vortoj en diversaj linioj sed nur inter la lastaj radikoj en la diversaj linioj, radikoj kiuj estas sekvitaj de malsamaj finaĵoj. Tia poezia formo tute ne povas ekzisti en aliaj lingvoj ĉar ĝi dependas de la unika sistemo de radikoj kaj sufiksoj en Esperanto. Kiel iu ajn povas diri, ke Esperanto ne havas kulturon kiam ĝi eĉ havas siajn proprajn unikajn poeziajn formojn? En tiu bonega letero verkita en 1992 Piron konkludas, ke tiuj “lingvaj spertuloj,” kiuj opinias ke Esperanto ne havas kulturon, simple ne konscias pri la faktoj.

Vidu artikolon en: Infanoj Ĉirkaŭ la Mondo (IĈLM)

FELIĈULO

By rubeno | View this Toon at ToonDoo | Create your own Toon